Pavana River Under Threat: Over Half of Sewage Released Untreated पवना नदी प्रदूषणाच्या विळख्यात: निम्म्याहून अधिक सांडपाणी प्रक्रिया न करताच नदीत

पिंपरी-चिंचवड शहरात तयार होणाऱ्या सांडपाण्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी महापालिकेने उभारलेल्या प्रकल्पांमध्ये (एसटीपी) केवळ ५७.७० टक्के सांडपाण्यावरच प्रक्रिया होते. याचा अर्थ ४२.३ टक्के सांडपाणी थेट नदीत सोडले जाते, जे केवळ कागदोपत्री दिसत आहे. प्रत्यक्षात, नदीतील ऑक्सिजनचे प्रमाण शून्य असल्याने नदीच्या प्रदूषणाची गंभीर स्थिती आहे.

नदीला जिवंत ठेवण्यासाठी सध्याच्या एसटीपी प्रकल्पांची पूर्ण क्षमतेने चालवणे, प्रस्तावित एसटीपींची जलद उभारणी करणे आणि मामुर्डी, किवळेसह ग्रामीण भागात एसटीपींची संख्या वाढवणे आवश्यक आहे. असे न झाल्यास, काही वर्षांत नदी गटारापेक्षाही वाईट होईल. शहरात निर्माण होणाऱ्या शंभर टक्के सांडपाण्यावर प्रक्रिया होणे अपेक्षित असतानाही तसे होताना दिसत नाही. त्यामुळे बहुतेक सांडपाणी भूमिगत वाहिन्या, नाले आणि गटारांद्वारे थेट नदीत मिसळते.

नवीन गृहप्रकल्पांना एसटीपी आवश्यक असले तरी, बहुतेक प्रकल्पांमध्ये ते नसल्याचे आढळून आले आहे. २०२३-२४ मध्ये पवना नदीच्या परिसरातील ७२३ बांधकामांना परवानगी दिली गेली, परंतु केवळ ४१ प्रकल्पांनी एसटीपी उभारले आहेत. याचा अर्थ ६८२ बांधकामांचे सांडपाणी व्यवस्थापन महापालिकेच्या सुविधेवर अवलंबून आहे.

महापालिका सांडपाणी प्रक्रियेपूर्वी आणि नंतर पाण्याची तपासणी करते. तपासणीनुसार, प्रक्रियेपूर्वी सांडपाण्यात ऑक्सिजनचे प्रमाण शून्य असते, तर प्रक्रियेनंतर ते वाढते. महापालिकेच्या दाव्यानुसार, प्रक्रियेनंतर ऑक्सिजनचे प्रमाण प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने निश्चित केलेल्या प्रतिग्रॅम प्रतिलिटर दोन ऑक्सिजनच्या मानकापेक्षा अधिक, म्हणजे ३.३६ प्रतिग्रॅम प्रतिलिटरपेक्षा जास्त असते.

महापालिकेने पवना नदीच्या परिसरात तीन नवीन एसटीपी प्रकल्प उभारण्याचे नियोजन केले आहे, ज्यांची एकूण क्षमता १३ एमएलडी प्रतिदिन असेल. यामध्ये वाल्हेकरवाडी व केशवनगर (प्रत्येकी ४ एमएलडी) आणि बोपखेल (५ एमएलडी) यांचा समावेश आहे.

शहरातील मामुर्डी, किवळे, रावेत, पुनावळे आणि लगतच्या गावांमध्ये मोठ्या प्रमाणात गृहप्रकल्प येत असल्याने, त्यांना एसटीपी प्रकल्प सक्तीचे करण्याची गरज आहे. तसेच, इतर भागातील सांडपाण्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी किवळे, पुनावळेसह मावळ तालुक्यातील प्रत्येक गावात एसटीपी प्रकल्प उभारणे आवश्यक आहे.

महापालिकेच्या नोंदीनुसार, पवना नदीच्या परिसरातील एसटीपींची क्षमता २६० एमएलडी प्रतिदिन आहे, परंतु सरासरी २०७.६८ एमएलडी सांडपाण्यावरच प्रक्रिया होते. म्हणजे ५२.३२ एमएलडी पाणी थेट नदीत जाते. प्रक्रिया केलेल्या पाण्यापैकी २० टक्के पाण्याचा पुनर्वापर होतो (४१.५३ एमएलडी), तर १६६.१५ एमएलडी प्रक्रिया केलेले सांडपाणी थेट नदीत सोडले जाते. महत्त्वाचे म्हणजे, या पाण्यात डिझॉल्व्हड ऑक्सिजन (डीओ), केमिकल ऑक्सिजन डिमांड (सीओडी) आणि बायोकेमिकल ऑक्सिजन डिमांड (बीओडी) यांचे प्रमाण प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या मानकांपेक्षा अधिक आहे. यावरून नदीची प्रदूषण पातळी आणि प्रक्रियेनंतरही सांडपाणी धोकादायक असल्याचे स्पष्ट होते.